Kolekcja

Zbiory pochodzące z kontynentu afrykańskiego liczą ponad 11 700 muzealiów. Obejmują przede wszystkim obiekty związane z kulturami i społecznościami Afryki Subsaharyjskiej. W kolekcji szczególnie licznie reprezentowane są eksponaty z Afryki Wschodniej, rejonu Zatoki Gwinejskiej oraz terenów dzisiejszej Demokratycznej Republiki Konga. Kolekcja obejmuje różnorodne obiekty związane z rzemiosłem, narzędzia i przedmioty codziennego użytku, stroje i ozdoby (w tym ceremonialne), broń (włócznie, łuki, strzały, sztylety i tarcze), przedmioty obrzędowe (głównie maski, relikwiarze, fetysze, figurki przodków), instrumenty muzyczne oraz przykłady sztuki – rzeźby i obrazy. Znaczną część zbiorów stanowią obiekty pochodzące z Etiopii, w tym krzyże oraz manuskrypty datowane na koniec XIX wieku. W mniejszym stopniu reprezentowane są kultury Afryki Północnej. Na uwagę zasługują zbiory związane z kulturą Tuaregów, obejmujące m.in. tarcze, włócznie, siodła oraz malowidła.

Kolekcja amerykańska liczy blisko 5 000 muzealiów, wśród których znajdują się zarówno obiekty archeologiczne, jak i etnograficzne. Jest to kolekcja zróżnicowana, reprezentatywna jedynie w pewnych kategoriach, takich jak zbiór meksykański obejmujący przedmioty sztuki i rzemiosła, obrzędowości, ubioru oraz przedmiotów gospodarczych. Ważna jest również monograficzna kolekcja z Andów Środkowych (głównie Peru i Boliwia), dokumentująca kulturę społeczności Quechua oraz Amazonii (Wenezuela, Ekwador), ilustrująca kultury lasów tropikalnych. Kultury rdzenne Kanady i Stanów Zjednoczonych są reprezentowane w mniejszym zakresie, m.in. poprzez inuickie rzeźby z kości morsa, whimsies – przedmioty pamiątkarskie z obszaru Wodospadu Niagara oraz lalki kachina z południowych USA. Zbiór archeologiczny obejmuje gliniane obiekty z obszarów meksykańskiego i andyjskiego, a także fragmenty tkanin kultur Chancay i Chimu.

Kolekcja azjatycka składa się z niemal 5 000 obiektów, które są kulturowo i geograficznie zróżnicowane, choć nie reprezentują równomiernie wszystkich regionów Azji. Najliczniejsze są zbiory z terenów dzisiejszych Indii, Chin, Mongolii, Afganistanu, Japonii, Korei oraz Indonezji. Tematycznie kolekcja obejmuje militaria (miecze, włócznie, noże), przedmioty związane z obrzędowością i kultem religijnym (maski, naczynia, amulety), rzemiosło i sztukę (naczynia, drzeworyty, obiekty pokryte laką), elementy stroju i biżuterii oraz przedmioty codziennego użytku i wyroby pamiątkarskie. Na szczególną uwagę zasługuje kolekcja instrumentów muzycznych, w której znajdują się aerofony, membranofony, idiofony i chordofony — flety, bębny, grzechotki, dzwonki, lutnie, a nawet gwizdki na gołębie.

Obejmuje większość krajów Europy oraz tereny dawnej Rzeczpospolitej, które po 1945 roku znalazły się poza granicami Polski. Znaczną część stanowią obiekty z prywatnych kolekcji dawnych kresów wschodnich — Ukrainy, Litwy i Białorusi — oraz z badań terenowych w Europie Środkowo-Wschodniej i na Bałkanach. Szczególną wartość mają kolekcje huculska Xawerego Dunikowskiego, strojów z Albanii i Kosowa rodziny Rosochackich oraz reprezentatywna kolekcja strojów bułgarskich skompletowana przez Elżbietę Piskorz-Branekovą. Kolekcja jest bardzo różnorodna — obejmuje tkaniny (np. huculskie dywany liżniki, białoruskie ręczniki), stroje (albańskie xhybe, bułgarskie klaszniki, podolskie sukmany), snycerkę (rzeźbione skrzynie, siodła, galanterię), ceramikę huculską, biżuterię (naszyjniki, krzyżyki, korale, bransolety) oraz przedmioty obrzędowe i codziennego użytku (maski, dzwonki, zegarki, fajki, tabakiery). Dopełnieniem kolekcji jest zbiór makiet tańców ludowych z wystawy w Paryżu w 1937 roku, odkryty przez etnochoreolożkę Grażynę Dąbrowską.

Kolekcja liczy niemal 4 000 obiektów. Choć nie jest największa, zawiera wiele muzealiów o szczególnym znaczeniu. Reprezentuje dziedzictwo Australii i innych regionów Oceanii. Wśród obiektów australijskich wyróżniają się bumerangi zdobione rytami i malowidłami, tarcze bumerangowe oraz pałki wojenne. Unikalne są przedmioty związane ze społecznościami rdzennych mieszkańców Australii (Australian First Nations). Kolekcja oceaniczna szczególnie podkreśla zespół melanezyjski, z interesującymi przykładami broni, masek obrzędowych oraz ozdób ciała.

Najmniejsza i najmłodsza kolekcja w muzeum, powstała od 2017 roku. Obejmuje głównie publikacje periodyczne wydawane w Polsce w latach 90. XX i pierwszej dekadzie XXI wieku, m.in. mangi oraz roczniki czasopisma „Bajek”. Znajdują się tu także obiekty dokumentujące przemiany społeczno-kulturowe związane ze zmianą ustroju politycznego, protesty społeczne z drugiej dekady XXI wieku oraz okres pandemii. Kolekcja ma charakter globalny ze względu na przedmioty związane z rewolucją cyfrową oraz technologiami rejestracji i odtwarzania obrazu i dźwięku, w tym analogowe i cyfrowe aparaty fotograficzne. Kolekcja powstaje dzięki darowiznom, zakupom i pozyskaniom własnym.

Kolekcja liczy ponad 13 400 muzealiów oraz 1 121 depozytów. Została uporządkowana według typologii, która uwzględnia rzemiosło, funkcję oraz przeznaczenie obiektów. Kolekcja Dokumentuje reliktowe formy narzędzi oraz przedmiotów kultury wiejskiej z okresu przedindustrialnego oraz następujących po nim przemian. W zbiorach znajdują się obiekty związane z metodami pozyskiwania żywności, takimi jak rybołóstwo, a także przedmioty wykorzystywane w rolnictwie i hodowli zwierząt, między innymi narzędzia pszczelarskie. Ważną część kolekcji stanowią narzędzia i przyrządy rękodzielnicze, służące do obróbki i przetwórstwa podstawowych surowców naturalnych, wykorzystywanych zarówno na potrzeby gospodarstwa domowego, jak i obrotu towarowego. W zbiorach znajdują się elementy wyposażenia wnętrz, na przykład meble wiejskie. Integralną część kolekcji stanową ceramiczne naczynia użytkowe i powojenna ceramika dekoracyjna.

Skupia się na przedmiotach związanych z doroczną i rodzinną obrzędowością, zdobnictwem wnętrz oraz praktykami religijnymi. Największe zbiory dotyczą obchodów świąt chrześcijańskich — różnego typu szopek, akcesoriów kolędniczych i zapustnych, podłaźników, pająków, ozdób choinkowych, form do wypieku opłatków i pierników oraz pisanek, palm i baranków wielkanocnych. Ważnym elementem kolekcji jest zbiór instrumentów muzycznych, obejmujący wszystkie typy instrumentów używanych na ziemiach polskich przez wiejskich muzykantów, a także narzędzia dźwiękowe pełniące funkcje pozamuzyczne oraz warsztat do wyrobu i strojenia harmonii. Zgromadzono również kolekcję zabawek — rzemieślnicze wyroby z polskich ośrodków zabawkarskich, samoróbki oraz typowe zabawki odpustowe. W kolekcji pobożności znajdują się dewocjonalia: pamiątki z ośrodków pielgrzymkowych, druki dewocyjne oraz zbiór woskowych figurek wotywnych.

Liczba obiektów wynosi około 15 000 i obejmuje sztukę ludową dawną (od końca XVIII w. do pierwszych dziesięcioleci XX w.), współczesną (od lat 40. XX w. do dziś) oraz tzw. sztukę nieprofesjonalną XX i XXI wieku. Prace wykonano w różnych technikach: malarstwo na desce, płótnie, szkle, papierze; rysunek; rzeźbę w drewnie, kamieniu i glinie; grafikę (drzeworyty, linoryty, miedzioryty, technikę suchej igły); papierowe wycinanki oraz obiekty dekoracyjne malarskie (makatki, malowanki, ekrany fotograficzne). Dzieła pochodzą głównie z Polski, choć wśród autorów są też polscy artyści mieszkający za granicą. Kolekcję budowano od lat 40. XX w., korzystając z przekazów prywatnych, instytucji, zakupów od autorów i badań terenowych. W muzeum znajdują się także depozyty kolekcjonerów z okresu międzywojennego i późniejszych, uzupełniające zbiór o cenne przykłady dawnej sztuki ludowej i sztuki nieprofesjonalnej.

Zawiera blisko 21 000 obiektów, w tym stroje oraz ponad 2 500 tkanin samodziałowych, w tym dwuosnowowych, a także reprezentatywny zespół próbek tkanin, będących doskonałym materiałem badawczym. W kolekcji znajdują się dodatki galanteryjne, obuwie, pościel i nakrycia stołu z różnych regionów Polski. Trzon stanowią elementy odświętnej odzieży, której gromadzenie było jednym z priorytetów powojennej odbudowy zbiorów, zgodnie z ówczesnym muzealnictwem etnograficznym, kładącym nacisk na kompletną prezentację strojów z całego kraju. Kolekcja obejmuje także zbiór biżuterii, systematycznie rozbudowywany od 1949 roku, liczący obecnie około 800 obiektów — wyroby z korala, bursztynu, medaliki, krzyże, pierścienie, spinki, klamry, a także fajki, noże oraz okazały zespół biżuterii Śląska Cieszyńskiego, w tym „hoczki”, pasy, guziki i napierśniki.