Nasza historia
Podróż Szolca-Rogozińskiego i Janikowskiego – 1882-1884
Podróż Stefana Szolca-Rogozińskiego i Leopolda Janikowskiego do Gwinei, Liberii i Kamerunu (1882–1884) przeszła do historii jako „pierwsza polska ekspedycja do Afryki”. Wyprawę finansowo wspierał m.in. Henryk Sienkiewicz, a jej celem było założenie „drugiej Wolnej Ojczyzny dla emigrantów z uciśnionego kraju”. Podróżnicy zakupili ziemie, które w 1884 roku przejęli Niemcy, ustanawiając w Kamerunie swój protektorat. Janikowski przywiózł do Warszawy liczne eksponaty, które podarował do kolekcji Muzeum Etnograficznego, a ekspedycja stała się jednym z mitów założycielskich instytucji.
Komitet organizacyjny Muzeum Etnograficznego – 1886
W 1886 roku z inicjatywy Jana Maurycego Kamińskiego, dyrektora warszawskiego Ogrodu Zoologicznego, utworzono komitet organizacyjny Muzeum Etnograficznego.
Po powrocie z pierwszej ekspedycji Leopold Janikowski nawiązał współpracę z Kamińskim i podczas drugiej wyprawy do Afryki (1887–1889) gromadził obiekty z myślą o muzeum. Przywieziona przez niego kolekcja została wystawiona w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w 1890 roku, następnie w ramach „Stałej wystawy etnograficznej” w 1892 roku. W 1986 roku została przekazana w depozyt, a w 1902 roku stała się własnością Muzeum Etnograficznego.
Oficjalne otwarcie Muzeum Etnograficznego – 1888
Muzeum Etnograficzne zostało otwarte 14 kwietnia 1888 roku przy warszawskim Ogrodzie Zoologicznym. Placówka otrzymała pomieszczenia w pałacyku przy ul. Bagatela, a jej kustoszem został Stanisław Ciszewski. Kluczowe dla otwarcia muzeum było wsparcie etnografa Jana Karłowicza. Rozwój instytucji był możliwy dzięki licznym darowiznom oraz zaangażowaniu założycieli.
Uratowana kolekcja – 1890-1892
Na początku 1890 roku Ogród Zoologiczny został zlikwidowany, a kolekcji muzealnej groziło wywiezienie do Petersburga. Założyciele Muzeum – grupa polskich badaczy, filantropów i literatów, z Janem Karłowiczem na czele – wykupili jego zbiory na własny koszt. Władze carskie nie zezwoliły na legalizację nowej instytucji, dlatego 19 listopada 1892 roku w gmachu przy ul. Krakowskie Przedmieście 17 otwarto „Stałą wystawę etnograficzną”.
Nowa lokalizacja zbiorów – 1896
Muzeum przeszło przez serię przeprowadzek – z Krakowskiego Przedmieścia do pałacyku Frascati, a następnie na Nowy Świat. W 1896 roku zbiory muzealne ulokowano w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. W latach 1896–1921 opiekunką zbiorów Muzeum Etnograficznego była Helena Kamińska.
Pracownia antropologiczna i etnologiczna – 1905-1913
W latach 1905–1911 działała pracownia antropologiczna kierowana przez Kazimierza Stołyhwę, przeniesiona później do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W 1913 roku powstała Pracownia Etnologiczna, której zadania obejmowały m.in. prowadzenie badań naukowych oraz regularne opracowywanie kolekcji etnograficznych. Jej inicjatorem i kierownikiem był profesor Stanisław Poniatowski.
Wyodrębnienie Muzeum Etnograficznego – 1921
W 1921 roku kierownikiem działu etnograficznego został Eugeniusz Frankowski, a w 1922 roku w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa wyodrębniono Muzeum Etnograficzne.
Ekspozycja na dużą skalę – 1925
W 1925 roku otwarto wystawę stałą, prezentującą kolekcje etnograficzne z ziem polskich w odrębnych salach. Ekspozycja na taką skalę miała miejsce po raz pierwszy w historii Muzeum – jej realizacja była możliwa dopiero po odzyskaniu niepodległości. W kolejnych salach eksponowano kolekcje obiektów pochodzących ze wszystkich kontynentów. „Aby zrozumieć i poznać kulturę ludu polskiego, należy poznać i zrozumieć kulturę ludów całego świata” – brzmiało ówczesne motto.
Utracone zbiory – 1937-1945
Prezydent Stefan Starzyński przyznał Muzeum stałą siedzibę w budynku przy ul. Podwale 15, jednak zbiory nie zdążyły tam dotrzeć. We wrześniu 1939 roku kolekcje Muzeum Etnograficznego zostały całkowicie zniszczone, zagrabione lub rozproszone.
Odbudowa muzeum – 1946
Instytucję po wojnie reaktywowano jako Muzeum Kultur Ludowych. Stała się centralnym muzeum zbiorów etnograficznych, do którego przekazywano obiekty z innych muzeów i kolekcji, szczególnie zbiory pozaeuropejskie oraz z różnych części Polski, m.in. z „Ziem Odzyskanych”. Tymczasową siedzibą Muzeum stał się zabytkowy XVIII‑wieczny Pałac Brühla na warszawskich Młocinach. Pierwszym dyrektorem powojennej historii Muzeum został Jan Żołna‑Manugiewicz.
Pierwsza wystawa po wojnie – 1949
Pierwsza powojenną wystawą „Polski strój ludowy” otwarto 22 maja 1949 roku. Niedługo później, w 1950 roku, zaprezentowano pierwszą kolekcję zbiorów pozaeuropejskich w nowo wybudowanych pawilonach wystawowych przy Pałacu Brühla.
Muzeum na wodzie – 1952-1967
Przez piętnaście lat Muzeum prezentowało swoje zbiory na rzecznych barkach towarowych. Pierwszy rejs barką „Bat” odbył się w 1952 roku, gdy wystawa sztuki ludowej Mazowsza popłynęła Wisłą z Warszawy do Włocławka, zatrzymując się w kolejnych nadbrzeżnych miejscowościach. W kolejnych latach barka „Złota Kaczka” dotarła do 180 miejscowości nad Wisłą, Notecią, Odrą oraz na Mazurach.
Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie – 1955-1964
W 1955 roku instytucja przyjęła nazwę Muzeum Kultury i Sztuki Ludowej. Rok później dyrektorem został prof. Ksawery Piwocki. W 1964 roku Muzeum otrzymało nową nazwę, która obowiązuje do dziś – Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie.
Nowa lokalizacja – 1960-1971
W 1960 roku Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie przejęło budynek przy ul. Kredytowej 1, w którym mieści się do dziś. Gmach, zaprojektowany przez Henryka Marconiego w XIX wieku, należał wcześniej do Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. Wkrótce rozpoczął się wieloletni remont budynku, podczas którego realizowano działania popularyzatorskie oraz wystawy w przestrzeni innych muzeów. Przeprowadzka Muzeum rozpoczęła się dopiero w 1971 roku, gdy do nowej siedziby przeniesiono wszystkie zbiory i agendy. W latach 1969–1973 funkcję dyrektora pełnił dr Kazimierz Pietkiewicz.
Stała siedziba na Kredytowej 1 – 1973
Otwarcie wystaw stałych 15 grudnia 1973 roku stanowiło początek historii Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie przy ul. Kredytowej 1. W latach 1974–1989 funkcję dyrektora pełnił dr Jan Krzysztof Makulski.
Stulecie muzeum – 1988
Na okoliczność 100-lecia Muzeum przygotowano dwie wystawy czasowe. Jedna z nich, prezentująca kolekcję afrykańską, została oficjalnie otwarta przez króla społeczności Bakuba z Zairu – Kwete M’Bokashanga.
Narodowa instytucja kultury – 1992
W 1992 roku Muzeum uzyskało status narodowej instytucji kultury. W latach 90. XX wieku zwracano uwagę na konieczność unowocześnienia i uatrakcyjnienia oferty wystawienniczej, co pozwoliło sięgać po nowe tematy badawcze. Muzeum zostało kilkukrotnie wyróżnione w konkursie „Muzealne Wydarzenie Roku”. W latach 1990–2006 funkcję dyrektora pełnił dr Jan Witold Suliga.
Samorządowa instytucja kultury – 1998
Modernizacja budynku – 2008-2012
W grudniu 2012 roku zakończył się pięcioletni proces modernizacji Muzeum, obejmujący 60% powierzchni użytkowej budynku. W tym czasie dyrektorem był dr Adam Czyżewski.
Nominacja do nagrody EMYA – 2016
Kapituła Europejskiego Forum Muzeów przyznała Muzeum nominację do tytułu Europejskiego Muzeum Roku (European Museum of the Year Award) – prestiżowego wyróżnienia, o które ubiegają się najlepsze europejskie instytucje kultury.
Brązy z Beninu – 2017
W 2017 roku zakupiono brązy z Beninu z prywatnej kolekcji Ryszarda Bojarskiego. W 2020 roku jeden z obiektów tej kolekcji, który został przekazany w depozyt – rzeźba przedstawiająca urzędnika z dworu Oby, datowana na XVI wiek – zaprezentowano na nowo otwartej wystawie „Afrykańskie wyprawy, azjatyckie drogi”.
Dostępność i relacje międzygatunkowe – 2022
Muzeum zdobyło nagrodę Živa w kategorii „Otwartość i dostępność dla zwiedzających”, przyznawaną przez Międzynarodową Fundację Forum Kultur Słowiańskich. W latach 2021–2023 funkcję dyrektora pełnił Robert Zydel. W tym czasie dużym sukcesem cieszyła się kampania „Pieski też – muzeum przyjazne dla zwierząt”.
Podejście dekolonialne – 2023-2024
Gdy w 2023 roku obowiązki dyrektora zaczęła pełnić dr Magdalena Wróblewska (powołana na stanowisko w maju 2024 roku po otwartym konkursie), zorganizowano spotkanie z przedstawicielami publiczności zainteresowanymi reprezentowaniem Afryki na wystawach Muzeum. Omawiano, jak uzupełnić i zniuansować narracje na wystawie „Afrykańskie wyprawy, azjatyckie drogi”. W 2024 roku właściciel brązu z Beninu wycofał depozyt i rzeźba została usunięta z ekspozycji.
Wbrew stereotypom – 2025
Program „Wbrew stereotypom” wyznaczył kierunki działania Muzeum. W 2025 roku jego celem było zastąpienie uproszczonych wyobrażeń o Afryce w Europie pełniejszym i bardziej adekwatnym obrazem. Program powstał we współpracy z osobami związanymi z kulturą i historią Afryki, zajmującymi się sztuką, nauką, wystawiennictwem i działalnością społeczną. W jego ramach otwarto dwie wystawy czasowe – „Afrotopie” i „Wybielanie” – oraz rozpoczęto wprowadzanie interwencji na wystawie stałej „Afrykańskie wyprawy, azjatyckie drogi”. Wszystkim działaniom wystawienniczym towarzyszyły programy edukacyjne.
Innowacyjne działanie – 2025
Muzeum zostało nominowane do European Museum Academy Awards w kategorii Art Museum Award i jako jedyne z Polski zakwalifikowało się do ścisłego finału. Otrzymało specjalne wyróżnienie za innowacyjne działania – Special Commendation for Innovative Practices. Jury doceniło m.in. krytyczną refleksję Muzeum, nowoczesne podejście do dziedziny etnografii, tworzenie przestrzeni do dialogu oraz dostępność dla osób zwiedzających.
Uzasadnienie Jury:
Państwowe Muzeum Etnograficzne, pod kierownictwem nowej dyrektorki Magdaleny Wróblewskiej, rozpoczęło realizację strategii całkowitej zmiany perspektywy muzeum poprzez wdrożenie programu „Wbrew stereotypom”, obejmującego wszystkie obszary działalności – od wystaw czasowych, przez wydarzenia kulturalne, po ekspozycję stałą. W ramach tej ostatniej muzeum przyjmuje autokrytyczne podejście, stosując tzw. „reparacyjną muzeologię”, a także współpracując ze współczesnymi artystami oraz przedstawicielami często marginalizowanych społeczności, których kultury są reprezentowane w muzeum. Instytucja aktywnie uczestniczy również w europejskiej debacie na temat miejsca i roli muzeów etnograficznych, historii kolonializmu, uprzedzeń i stereotypów – z celem pogłębienia zrozumienia różnorodności.
