O wystawie
„Formy obecności. Sztuka Łemków/Rusinów Karpackich” to pierwsza w historii tak szeroka prezentacja dorobku artystycznego tej karpackiej społeczności. Obejmuje twórców uznanych, takich jak Andy Warhol, Epifaniusz Drowniak (Nikifor) czy Jerzy Nowosielski oraz artystki i artystów funkcjonujących dotąd poza głównym nurtem.
Łemkowie, zwani także Rusinami Karpackimi, to grupa etniczna od stuleci zamieszkująca zarówno północne, jak i południowe stoki głównego grzbietu Karpat. Wystawa przywraca widzialność ich twórczości, która przez lata pozostawała na marginesie dominujących narracji o sztuce europejskiej. Udowadnia, że sztuka Łemków/Rusinów Karpackich nie jest folklorystyczną ciekawostką, lecz żywą, autonomiczną i wielowymiarową częścią kultury – zdolną do prowadzenia dialogu zarówno z duchowym dziedzictwem Karpat, jak i ze współczesną estetyką.
Istotnym tłem tej historii są doświadczenia przymusowych migracji, asymilacji, obozu w Talerhofie oraz akcji „Wisła”. Pamięć o tych traumatycznych wydarzeniach powraca w pracach artystek i artystów oraz w przedmiotach codziennego użytku pochodzących z łemkowskich/rusińskich domów. W przestrzeni wystawy stają się one żywymi świadkami historii oraz znakami trwania wspólnoty, która – mimo rozproszenia – potrafiła zachować swój język, tożsamość i pamięć.
Ekspozycja obejmuje szeroki geograficzny kontekst – od Polski, Słowacji, Węgier i Serbii, przez Czechy, Rumunię, Ukrainę i Chorwację, po diasporę w Stanach Zjednoczonych. W tym świetle słynne słowa Andy’ego Warhola „I’m from nowhere” nabierają nowego sensu: mówią o tożsamości, która potrafi trwać ponad granicami i zmieniającymi się miejscami.
Wystawa czasowa „Formy obecności. Sztuka Łemków/Rusinów Karpackich” przełamuje wieloletnią ciszę i ujawnia wykluczenia obecne w historii instytucjonalnego oglądu sztuki. Przywracając głos tym, którym przez dekady go odmawiano, pokazuje, że dziedzictwo Łemków/Rusinów Karpackich nie tyle powraca, ile konsekwentnie trwa – mimo prób jego unieważnienia i asymilacji – jako żywy element współczesnej kultury.
Lista osób artystycznych
Milan Bandurčin, Alexandra Bodnarchuk, Jozef Bokšaj, Julia Chomka, Mikulaš Dic, Orest Dubay, Epifaniusz Drowniak (Nikifor), Laura Dyczko, Vojtech Erdélyi, Mykołaj Fedak, Atanaz Fedinecz, Stefan Hapak, Darjan Hardi, Aleksandra Hryńczuk, A. Jachimówna, Maria Janko, Bogdan Kareł, Andrej Andrejevič Kocka, Julijan Kolesar, Andryj Kopcza, Juraj Kresila, Piotr Krynicki, Teodor Kuziak, Jan Łabowski, Maria Maciejczyk, Justyna Maksymczak, Olena Mandićova, Jozef Miklošík, Dezider Milly, Július Muška, Jan Mychalak, Dorota Nieznalska, Jerzy Nowosielski, Mychajlo Orysyk, Anna Pałyńska, Anna Pec, Grzegorz Pecuch, Paraska Płytka-Horytstvit, Aleksandra Polańska-Hryńczuk, Anna Pyszniak, Michal Rebej, Władysław Rewak, Iwan Rusenko, Ivan Šafranko, Michal Sirik, Dmytro Solynko, Andryj Suchorski, Katarzyna Szweda, Joanna Śpiak-Jadłosz, Stefan Telep, Kamila Trochanowska, Mirosław Trochanowski, Tyrsus Wenhrynowicz, Julia Warhola, Andy Warhol, Dawid Zdobylak.
O kuratorze
dr Michał Szymko – historyk sztuki, kulturoznawca, łemkoznawca i ukrainista związany z Uniwersytetem Warszawskim. Jego zainteresowania badawcze obejmują sztukę łemkowską/rusińską, ukraińską oraz marginalizowane wątki europejskiej historii sztuki, w szczególności twórczość mniejszości etnicznych. Zajmuje się także szeroko rozumianą problematyką etnoregionu karpackiego. Autor specjalistycznych opracowań i popularyzator wiedzy o kulturze Europy Środkowo-Wschodniej, a także kurator wystaw poświęconych tym zagadnieniom. Od ponad dekady współpracuje z warszawskimi instytucjami kultury – m.in. z Muzeum Sztuki Nowoczesnej oraz Teatrem Powszechnym – uczestnicząc w realizacji projektów programowych, badawczych i organizacyjnych. Swoją rozprawę doktorską poświęcił problematyce tożsamości we współczesnej sztuce łemkowskiej, analizowanej z perspektywy studiów nad pamięcią, antropologii obrazu oraz badań nad mniejszościami. Laureat stypendium Santander Universidades dla wybitnych doktorantów (2021).
Osoby tworzące wystawę
Dyrektorka Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie: dr Magdalena Wróblewska
Kurator: dr Michał Szymko
Koordynacja projektu: Agnieszka Kleszcz
Autorzy tekstów: dr Michał Szymko, prof. dr hab. Krzysztof Stopka, Dorota Nieznalska
Tłumaczenie: Mateusz Myszka (ENG); Marta Watral, Anna Maślana (RUE)
Scenografia: Bartłomiej Buczek ART INDUSTRY STANDARD
Koordynacja produkcji i logistyka: Marta Ancelewska
Identyfikacja wizualna: Beata Śliwińska Barrakuz
Projekt graficzny i skład tekstów: Kuba Maria Mazurkiewicz
Redakcja i korekta tekstów: Małgorzata Kunecka, Agnieszka Grabowska, Agnieszka Kleszcz, Michał Głuszek
Ruch muzealiów: Joanna Szczypa, Anna Zdankiewicz
Opieka konserwatorska: Marcin Burzymowski, Katarzyna Górzyńska, Krystyna Tomasik
Digitalizacja i ruch archiwaliów: Joanna Bartuszek
Dostępność: Justyna Zieniuk, Wielozmysły
Zespół ds. technicznych i współpraca organizacyjna: Mariusz Horoś, ART-TRANSPORTER Krzysztof Pawłowski, Bartłomiej Buczek ART INDUSTRY STANDARD
Koordynacja finansowa: Kamila Smakulska-Kurek
Program towarzyszący: Dział Edukacji PME
PR i komunikacja: Łukasz Gackowski, Patrycja Lewandowska, Jakub Nowociński, Marta Matysiak, Przemysław Walczak
Wystawa ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie oraz kolekcji:
SNM – Múzeum rusínskej kultúry v Prešove
SNM – Múzeum ukrajinskej kultúry vo Svidníku
Oravská galéria
Východoslovenská galéria, Košice
Krajská galéria v Prešove
Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej
Fedinecz Atanáz Magyarországi Ruszinok Közérdekű Muzeális Gyűjteménye és Kiállítóhelye
Slovenská národná galéria
Muzeum Lubuskie im. Jana Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim
Muzeum Regionalne w Jaśle
Muzeum Narodowe w Warszawie
Muzeum Ziemi Sądeckiej
Muzeum Narodowe w Krakowie
Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem
Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie
Muzeum Etnograficzne – Oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Paraska Płytka-Horytsvit’s Photo Archive Preservation Group
Galeria Studio
Nitrianska galéria
Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK
Central Gallery in Prague
Lerac Collection
Podziękowania za udostępnienie prac dla: Andrzeja Starmacha, Very Kolesar, Michała Szymko, Very Giricz, Dawida Zdobylaka, Alexandry Bodnarchuk, Darjana Hardiego, Mirosława Trochanowskiego, Justyny Maksymczak, Piotra Krynickiego, Doroty Nieznalskiej, Katarzyny Szwedy, Kamili Trochanowskiej, Laury Dyczko, Joanny Śpiak.
Patronaty medialne
